128- Dieu punit les enfants ! ?

Le rôle d'un  prêtre étant, entre autres, de pousser à la réflexion théologique, nous avons la chance d'avoir, à Lyon, le père Nicolas Kakavelakis, qui est devenu expert en ce domaine. Le 15 juin dernier, nous recevions la communauté syrienne, qui accueillait dans notre église son évêque, Monseigneur Igniatios EL HOUCHI. Après qu'il eut appelé la police pour venir chasser de l'église une personne qui filmait l'office, le père Nicolas dit à la communauté syrienne présente : Dieu punit les fautes des parents sur les enfants !

Même s'il ne nous a pas habitués à beaucoup de discernement, dire cela à des Syriens, qui perdent leurs enfants tous les jours dans une guerre qui n'en finit pas, relevait non seulement d'un mauvais goût certain, mais également d'un manque de sens théologique profond. Ce sujet étant d'une grande importance et d'une grande sensibilité, je reviendrai dessus au travers de plusieurs messages. J'essaierai d'évoquer des épisodes tragiques que nous avons connus, et d'autres plus heureux, afin de replacer dans son contexte ce genre d'inepties propres aux manipulateurs. Car tout le monde aura bien compris que si Dieu punissait les enfants de ceux qui prennent des vidéos sans l'accord écrit d'un prêtre, il n'y aurait plus beaucoup d'enfants sur la planète. Le message d'aujourd'hui reviendra sur les aspects bibliques d'une telle déclaration.
 

L'Ancien Testament accréditerait, dans l'esprit d'un homme peu instruit, l'idée que Dieu frappe les enfants dans son courroux. 

C'est ainsi que la mort des premiers-nés d’Égypte, lorsque Pharaon ne voulut pas libérer le peuple d'Israël, fut la dixième plaie divine qui s'abattit sur l’Égypte (Ex. 12, 29). Ou encore les enfants de Job qui moururent tous après que leur maison se fut écroulée sur eux (Jb 1, 18-19) - bien qu'ici il ne s'agisse pas de Dieu qui punit, mais du diable qui demande à Dieu l'autorisation d'éprouver Job (Jb 1, 12). Nous voyons donc que, dans les textes les plus anciens, la mort poursuivait un but mystérieux ancré dans le dessein divin, sans qu'il soit possible à l'homme d'en comprendre les mystères.

De nos jours encore, nous avons facilement tendance à voir comme une malédiction divine la perte d'êtres chers qui touche  des hommes politiques ou des militaires ayant beaucoup de sang sur les mains. Parmi des exemples fort nombreux, je retiendrai :
-  Hafez el Assad qui a perdu son fils ainé, Bassel, dans un accident de voiture ;
- Saddam Hussein qui a perdu son fils ainé, Oudaï, atteint de plusieurs balles alors qu'il conduisait sa Porsche ;
-  Pierre Gemayel qui a perdu son fils cadet, Béchir, assassiné neuf jours avant son entrée en fonction comme président du Liban ;
- Béchir Gemayel qui vit lui-même la voiture qui conduisait sa fille de 4 ans, Maya, exploser devant ses yeux alors qu'elle lui faisait un coucou de la main ;
- Amine Gemayel qui a perdu son fils, Pierre, assassiné, etc.

Le cinéma a repris cette conception populaire dans le magistral film de Coppola : Le Parrain. La trilogie se termine sur cet homme qui a semé la désolation durant sa vie, seul, le cœur brulé par le chagrin, hanté par les souvenirs des êtres chers qui lui ont été enlevés.
 
Mais s'il fallait considérer ces morts comme une règle inéluctable à laquelle les meurtriers ne pourraient se soustraire, il faudrait alors se demander pourquoi Georges Bush n'a jamais été frappé dans sa descendance, tout comme une myriade d'autres criminels.

Bien souvent, les hommes n'ont pas besoin de Dieu, ni même du diable, pour définir leurs actions et les mettre en pratique. Voir la conséquence d'une main divine sur des choses qui, non seulement n'ont rien de divin, mais souvent même n'ont rien d'humain non plus, est une position accommodante intellectuellement, mais totalement éloignée de la réalité. Car que faudrait-il alors penser des Saints Innocents, ces enfants en bas âge qu'Hérode fit exterminer pour se débarrasser du Messie dont les mages lui avaient annoncé la naissance (Matth. 2, 16-17) ? De quelle faute se faisaient-ils les victimes expiatoires ?

C'est pour ne pas assimiler Dieu aux malheurs qui arrivent trop souvent en son nom, lorsqu'ils ne lui sont pas directement attribués, que le Christ a dit : Il est impossible qu'il n'arrive pas des scandales, mais malheur à celui par qui ils arrivent (Lc. 17, 1) !
 

Lorsque le Christ rencontre l'aveugle de naissance, ses apôtres lui demandent si c'est lui ou ses parents qui ont péché pour qu'il soit né ainsi (Jn 9, 1-41). Cette question des disciples est un exemple d'une conception très répandue à l'époque : l'infirmité était vécue comme une malédiction, tout comme la prospérité un signe de bénédiction. Pour voir si un homme était aimé de Dieu, il suffisait donc de regarder s'il avait réussi dans la vie. Vision que les protestants ont largement reprise, notamment aux États-Unis, bien qu'elle soit largement contredite par de nombreux passages de l’Évangile.

Tout d'abord lorsque le Christ est tenté par le diable, dans le désert, ce dernier lui montra en un instant tous les royaumes de la terre, et lui dit : Je te donnerai toute cette puissance, et la gloire de ces royaumes ; car elle m'a été donnée, et je la donne à qui je veux (Lc 4, 6). Le Christ ne contestera pas cela et dira même à Pilate, dans les derniers moments de sa vie terrestre : Mon royaume n'est pas de ce monde (Jn 18, 36).

Le Christ revient également sur la richesse, fardeau qui dessèche le cœur, dans la parabole du mauvais riche et du juste Lazare (Lc 16, 19-31). Là, il inverse complètement l'échelle des repères de l'époque pour montrer que la richesse, non seulement n'est pas un signe de bénédiction divine, mais qu'elle peut être l'instrument dont se servent les forces démoniaques pour tromper les hommes.

Inversion des repères qui aboutira à sa souffrance et à sa mort sur la croix, lui qui a le pouvoir de vie sur toute chose. La souffrance et la mort n'étant plus des signes de malédiction, mais des marques ultimes de l'amour que l'homme est capable de donner, suivant cette parole : Il n'y a pas de plus grand amour que de donner sa vie pour ceux qu'on aime (Jn 15, 13).

Pour revenir à la parabole de l'aveugle-né, la question des apôtres demandant si c'est lui ou ses parents qui ont péché, reste mystérieuse. Car, pour qu'il ait péché, alors qu'il est né aveugle, cela signifierait que son âme préexistait à son incarnation. Théorie reprise par Origène, mais que ses disciples rejetèrent, comme Grégoire de Nysse. Il est également possible de considérer que la réincarnation, idée véhiculée par les métissages orientaux dans le bassin méditerranéen, était largement admise à l'époque.

Quoi qu'il en soit, le Christ affirme alors que ni lui ni ses parents n'ont péché, mais tout cela arrive pour que soit manifestée la gloire de Dieu. Puis il guérit cet aveugle.
 

La vérité est que bien fou serait celui qui voudrait expliquer la sagesse de Dieu, et encore plus fou celui qui voudrait s'y substituer.Tout au plus sera-t-il susceptible d'entendre à son tour : Toutes ces choses m'ont été données, et je les donne à qui je veux.
 

Il n'y a donc pas besoin d’être grand clerc pour comprendre qu'il est extrêmement réducteur, voir simpliste, de considérer le malheur d'un enfant comme étant le fruit d'une faute. Le père Nicolas le saurait s'il avait suivi des cours de théologie. Mais comme il est écrit Bienheureux les pauvres en esprit (Matth. 5, 3), nous ne saurions lui en porter rigueur.

128 – Ο Θεός τιμωρεί τα παιδιά!;

Επειδή ο ρόλος ενός ιερέα είναι, μεταξύ άλλων, να ωθήσει προς τον θεολογικό λογισμό, είμαστε τυχεροί που έχουμε, στη Λυών, τον παπα-Νικολάκη Κακαβελάκη, εμπειρογνώμονα σ΄ αυτό τον τομέα. Στις 15 του περασμένου Ιουνίου, υποδεχόμασταν την κοινότητα των Σύριων, που υποδεχόταν στην εκκλησία μας τον δεσπότη της, τον Σεβασμιότατο Ιγνάτιο (El Houchi). Αφού κάλεσε την αστυνομία για να έρθει να διώξει από την εκκλησία ένα άτομο που βιντεοσκοπούσε την λειτουργία, ο παπα-Νικολής είπε στην παρούσα συριακή κοινότητα: ο Θεός τιμωρεί τα σφάλματα των γονέων στα παιδιά!

Ακόμη κι αν δεν μας συνήθισε σε μεγάλη αντίληψη, το να πει αυτό στους Σύριους, που χάνουν τα παιδιά τους καθημερινά σε έναν ατελείωτο πόλεμο , δεν καταδείκνυε μόνον σίγουρη κακογουστιά, αλλά επίσης μία έλλειψη εμβριθούς θεολογικής κρίσης. Επειδή αυτό το θέμα είναι υψίστης σημασίας και υψίστης ευαισθησίας, θα επανέλθω μέσω πολλών μηνυμάτων. Θα προσπαθήσω να μιλήσω για τραγικά επεισόδια που γνωρίσαμε, και άλλα πιο ευτυχή, για να επανατοποθετήσω στο περιβάλλον του αυτό το είδος ανοησιών χαρακτηριστικό των χειραγωγών. Γιατί όλοι θα έχουν καταλάβει ότι εάν ο Θεός τιμωρούσε τα παιδιά αυτών που βιντεοσκοπούν χωρίς την έγγραφη άδεια ενός παπά, δεν θα υπήρχαν πολλά παιδιά στον πλανήτη. Το σημερινό μήνυμα θα επανέλθει στις βιβλικές πλευρές μίας τέτοιας δήλωσης.

 

Η Παλαιά Διαθήκη θα δικαιολογούσε, στο πνεύμα ενός αγράμματου ανθρώπου, την ιδέα ότι ο Θεός χτυπά τα παιδιά μέσα στην οργή του. 

Έτσι ο θάνατος των νεογνών της Αιγύπτου, όταν ο Φαραώ δεν θέλησε να απελευθερώσει τον λαό του Ισραήλ, ήταν η δέκατη πληγή του Θεού που έπληξε την Αίγυπτο (Έξοδ. 12, 29). Ή ακόμη τα παιδιά του Ιώβ που πέθαναν όλα όταν κατέρρευσε το σπίτι τους επάνω τους (Ιώβ Α΄, 18-19) —αν και εδώ δεν πρόκειται για τον Θεό που τιμωρεί, αλλά για τον διάβολο που ζητά στον Θεό την άδεια να δοκιμάσει τον Ιώβ (Ιώβ Α΄, 12). Βλέπουμε λοιπόν ότι, στα πιο αρχαία κείμενα, ο θάνατος ακολουθούσε έναν μυστηριώδη σκοπό ριζωμένο στην θεϊκή πρόθεση, χωρίς να είναι δυνατό στον άνθρωπο να κατανοήσει τα μυστήρια.

Ακόμη και σήμερα, έχουμε εύκολα τάση να βλέπουμε ως θεϊκή συμφορά την απώλεια αγαπημένων ατόμων που αγγίζει τους πολιτικούς ή τους στρατιωτικούς που έχουν τα χέρια τους βαμμένα με πολύ αίμα. Μεταξύ των παραδειγμάτων, θα υπενθυμίσω:

— τον  Χαφές ελ Ασάντ που έχασε τον πρωτότοκο γιο του, Μπάσελ, σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα˙
— τον Σαντάμ Χουσεΐν που έχασε τον πρωτότοκο γιο του, Ουντάι, που χτυπήθηκε από πολλές σφαίρες ενώ οδηγούσε την Πόρσε του˙
— τον  Πιερ Τζεμαγιέλ που έχασε τον δευτερότοκο γιο του, Μπασίρ, που δολοφονήθηκε εννέα ημέρες πριν αναλάβει τη θέση του προέδρου του Λιβάνου˙
— τον Μπασίρ Τζεμαγιέλ που είδε το αυτοκίνητο που οδηγούσε την τετράχρονη κόρη του Μάγια να εκρήγνηται μπροστά στα μάτια του ενώ τον χαιρετούσε με το χεράκι της˙
— τον Αμίν Τζεμαγιέλ που έχασε τον γιο του, Πέτρο, που δολοφονήθηκε, κλπ.
 

Ο κινηματογράφος ανατάραξε αυτή την λαϊκή αντίληψη στην έξοχη ταινία του Κόπολα: Ο Νονός. Η τριλογία καταλήγει σε αυτόν τον άνθρωπο που έσπειρε την καταστροφή όλη τη ζωή του, με την καρδιά ραγισμένη από την οδύνη, στοιχειωμένο από τις αναμνήσεις των αγαπημένων του προσώπων που του άρπαξαν.
 
Αλλά εάν έπρεπε να θεωρήσουμε αυτούς τους νεκρούς ως έναν αναπόφευκτο κανόνα τον οποίο δεν θα μπορούσαν να αποφύγουν οι φονιάδες, θα έπρεπε τότε να αναρωτηθούμε γιατί δεν πλήχθηκαν ποτέ οι απόγονοι του Τζορτζ Μπους, όπως μια άλλη μυριάδα κακούργων.

Πολύ συχνά, οι άνθρωποι δεν έχουν ανάγκη τον Θεό, ούτε ακόμη τον διάβολο, για να ορίσουν τις πράξεις τους και να τις θέσουν σε εφαρμογή. Το να δούμε την συνέπεια μίας θεϊκής χείρας σε πράγματα που, όχι μόνον δεν έχουν τίποτα το θεϊκό, αλλά συχνά δεν έχουν ακόμη ούτε κάτι το ανθρώπινο, είναι μια βολική θέση διανοητικά, αλλά τελείως απομακρυσμένη από την πραγματικότητα. Γιατί τι θα έπρεπε τότε να σκεφτούμε για τους Αθώους Αγίους, αυτά τα μικρά παιδιά που ο Ηρώδης διέταξε να σφαγούν για να ξεμπερδέψει με τον Μεσσία οι μάγοι του οποίου του είχαν ανακοινώσει την γέννηση (Κατά Ματθαίον 2, 16-17); Ήταν τα εξιλεωτικά θύματα ποιού αμαρτήματος;

Για να μην αφομοιωθεί ο Θεός με τις συμφορές που φτάνουν συχνά στο όνομά του, όταν δεν του καταλογίζονται απευθείας, είχε πει ο Ιησούς: Ἀνένδεκτόν ἐστιν τοῦ τὰ σκάνδαλα μὴ ἐλθεῖν, πλὴν οὐαὶ δι’ οὗ ἔρχεται˙ (Κατά Λουκά 17, 1)!
 

Όταν ο Χριστός συναντά τον εκ γενετής τυφλό, οι Απόστολοι τον ρωτούν εάν αυτός ή οι γονείς του αμάρτησαν για να γεννηθεί έτσι (Κατά Ιωάννη 9, 1-41). Αυτή η ερώτηση των μαθητών είναι το παράδειγμα μίας πολύ διαδεδομένης αντίληψης εκείνη την εποχή: η αναπηρία θεωρούνταν ως κατάρα, όπως η ευημερία ως ευχή. Για να δούμε εάν κάποιος ήταν αγαπημένος από τον Θεό, αρκούσε να κοιτάξουμε εάν είχε επιτύχει στη ζωή του. Αντίληψη που υιοθέτησαν πλατιά οι Προτεστάντες, ιδιαίτερα στις Η.Π.Α., αν και αμφισβητείται σε μεγάλο βαθμό από πολυάριθμα εδάφια του Ευαγγελείου.

Πρώτα απ΄ όλα όταν ο Ιησούς δοκιμάζεται από τον διάβολο, στην έρημο, αυτός του έδειξε σε μια στιγμή όλα τα βασίλεια επί της Γης, και του είπε: Σοὶ δώσω τὴν ἐξουσίαν ταύτην ἅπασαν καὶ τὴν δόξαν αὐτῶν, ὅτι ἐμοὶ παραδέδοται καὶ ᾧ ἂν θέλω δίδωμι αὐτήν· (Κατά Λουκά 4, 6). Ο Χριστός δεν θα το αμφισβητήσει και θα πει ακόμη στον Πιλάτο, τις τελευταίες στιγμές του επίγειου βίου του: ἡ βασιλεία ἡ ἐμὴ οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου (Κατά Ιωάννη 18, 36).

Ο Χριστός επανέρχεται επίσης στον πλούτο, φορτίο που στεγνώνει την καρδιά, στην παραβολή του κακού πλούσιου και του δίκαιου Λαζάρου (Κατά Λουκά 16, 19-31). Εδώ, αντιστρέφει τελείως την κλίμακα των σημείων αναφοράς της εποχής για να δείξει ότι ο πλούτος, όχι μόνον δεν είναι ένα σημάδι θεϊκής ευλογίας, αλλά μπορεί να είναι το όργανο που χρησιμοποιούν οι δαιμονικές δυνάμεις για να παραπλανήσουν τους ανθρώπους.

Αντιστροφή των σημείων αναφοράς που θα καταλήξει στα πάθη του και στον θάνατό του επί του σταυρού, αυτού που έχει την εξουσία ζωής σε καθετί. Τα πάθη και ο θάνατος δεν είναι πλέον σημάδια κατάρας, αλλά έσχατα σημεία της αγάπης που ο άνθρωπος είναι ικανός να δώσει, σύμφωνα με αυτό τον λόγο: μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ. (Κατά Ιωάννη 15, 13).

Για να επανέλθουμε στην παραβολή του εκ γενετής τυφλού, η απορία των Αποστόλων που ρωτούσαν εάν αυτός ή οι γονείς του αμάρτησαν, παραμένει μυστηριώδης. Γιατί, για να έχει αμαρτήσει, ενώ έχει γεννηθεί τυφλός, αυτό θα σήμαινε ότι η ψυχή του προϋπήρχε της ενσάρκωσής του. Θεωρία που υιοθετήθηκε από τον Ωριγένη, οι μαθητές του οποίου την απέρριψαν, όπως ο Γρηγόριος Νύσσης (Κεφ. 28). Είναι επίσης δυνατόν να θεωρήσουμε ότι η μετενσάρκωση, ιδέα που μεταφέρεται από τις ανατολικές διασταυρώσεις στην λεκάνη της Μεσογείου, ήταν πολύ παραδεκτή εκείνη την εποχή.

Όπως και να ΄ναι, ο Χριστός βεβαιώνει τότε ότι ούτε αυτός ούτε οι γονείς του αμάρτησαν, αλλά όλα αυτά γίνονται για να εκδηλωθεί η δόξα του Κυρίου. Και μετά θεραπεύει τον τυφλό.
 

Η αλήθεια είναι ότι θα ήταν πάρα πολύ τρελός αυτός που θα ήθελε να εξηγήσει την σοφία του Κυρίου, και ακόμη πιο τρελός αυτός που θα ήθελε να τον αντικαταστήσει. Το πολύ-πολύ μπορεί να ακούσει με τη σειρά του: ὅτι ἐμοὶ παραδέδοται καὶ ᾧ ἂν θέλω δίδωμι.
 

Δεν χρειάζεται λοιπόν να είναι κανείς πολυσπουδαγμένος για να καταλάβει ότι είναι τελείως απλοποιημένο, ή ακόμη απλουστευμένο, να θεωρούμε την δυστυχία ενός παιδιού ως τον καρπό μιας αμαρτίας. Ο παπα-Νικόλας θα το ήξερε εάν είχε παρακολουθήσει μαθήματα θεολογίας. Αλλά όπως λένε οι γραφές μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι (Κατά Ματθαίο 5, 3), γι΄ αυτό δεν θα είμαστε αυστηροί μαζί του.