219- De la conscience du péché à la complicité

Le 5 avril 2016, monseigneur Lalanne, évêque catholique de Pontoise, intervenait dans le cadre de l'émission Le temps de le dire, consacrée à L'Église de France face à la pédophilie. Il se fit remarquer en déclarant sur RCF, réseau de 63 radios chrétiennes francophones : « La pédophilie est un mal. Est-ce que c'est de l'ordre du péché ? Ça, je ne saurais pas dire, c'est différent pour chaque personne. »

« La difficulté, c’est quelle conscience la personne a de ce mal ? Comment elle s’en sent responsable ? […] Quand on commet un péché, on a conscience qu’on blesse la relation à l’autre et qu’en blessant la relation à l’autre, on blesse la relation avec Dieu », explique-t-il.

Précisons que monseigneur Lalanne est l'évêque chargé de la veille contre la pédophilie... Les victimes ont raison d'affirmer que l’Église n'a jamais pris la mesure des crimes commis, ce qui explique pour partie qu'elle continue à couvrir les prêtres coupables.

L'évêque fut plus ou moins défendu par des collègues ecclésiastiques qui tentèrent de rattraper ce qu'il avait dit. D’un point de vue théologique, les affirmations de Mgr Lalanne peuvent s’expliquer. « On considère qu’il y a péché lorsqu’il y a un acte moral responsable », souligne le P. Laurent Lemoine, dominicain et théologien moraliste, auteur de plusieurs documents sur la pédophilie. « Or, parmi les personnes coupables de faits de pédophilie, beaucoup sont de grands pervers ». (source)

Ou encore : des propos tels que ceux de l’évêque de Pontoise, s’ils ne sont pas absolument faux d’un point de vue formel, « ne sont plus audibles », assure le P. Lemoine. (source)

Bien que ces défenseurs malhabiles se disent théologiens, leur argumentaire relève plus des sketches de Coluche que de la patristique. C'est en effet Coluche qui introduisit la notion de conscience pour caractériser une faute, lorsqu'il répliqua, à propos de l'histoire du viol de Monique : Monsieur le juge, un viol, c'est quand on veut pas. Moi, je voulais, moi ! 

En fait, Coluche n'est pas le seul maître à penser des hiérarques catholiques. Ces notions sont malheureusement répandues, comme il ressort du joli petit tableau ci-après, dont monseigneur Lalanne tire ses élucubrations.

Dimensions anthropologiques	Au niveau relationnel	Échec de la responsabilité	Pour vivre l’échec	Réussite dans la responsabilité	Pour vivre le succès
Psychologique	De soi à soi	Culpabilité	Humour	Estime de soi	Humilité
Morale	De soi aux autres et soi-même comme un autre	Faute (honte)	Peine, blâme, réparation	Éloge	Modestie
Spirituelle	De soi à Dieu	Péché	Pardon	Sainteté	Prière de louanges

On y lit que le péché se commet envers Dieu. Agresser un autre homme ne dépasse pas le stade de la simple faute.

Mais cette relation entre la conscience et le péché, si elle est répandue au sein du clergé, n'en demeure pas moins très éloignée de la doctrine du Vatican.
 

Le saint protecteur des pédophiles, Jean-Paul II, disait lui-même, dans son exhortation apostolique reconciliatio et paenitentia : si [le chrétien] pèche par faiblesse ou par ignorance, il a en lui l'espérance de la rémission, étant d'ailleurs soutenu par la prière commune de ses frères. L’Église catholique a toujours considéré que le péché pouvait être commis par ignorance, et non être la seule conséquence d'un acte moral responsable.

Dans son article 1860, le catéchisme catholique prévoit : « L’ignorance involontaire peut diminuer sinon excuser l’imputabilité d’une faute grave. Mais nul n’est censé ignorer les principes de la loi morale qui sont inscrits dans la conscience de tout homme. Les impulsions de la sensibilité, les passions peuvent également réduire le caractère volontaire et libre de la faute, de même que des pressions extérieures ou des troubles pathologiques. Le péché par malice, par choix délibéré du mal, est le plus grave. »

Et, en son article 1865, il précise : « Le péché crée un entraînement au péché ; il engendre le vice par la répétition des mêmes actes. Il en résulte des inclinations perverses qui obscurcissent la conscience et corrompent l’appréciation concrète du bien et du mal. Ainsi le péché tend-il à se reproduire et à se renforcer, mais il ne peut détruire le sens moral jusqu’en sa racine. »

Contrairement à ce qu'affirme monseigneur Lalanne, l'absence de conscience d'avoir commis quelque chose de mal n'est pas la marque de l'absence de péché, mais bien la marque que le péché s'est enraciné au point d'avoir corrompu l'appréciation concrète de celui qui commet l'acte. C'est ce qui est écrit dans le catéchisme du Vatican qu'il aurait tout intérêt à lire au moins une fois, lui qui est chargé de l'inculquer aux enfants.

Saint Jean-le-Théologien disait : Toute iniquité est un péché, et il y a tel péché qui ne mène pas à la mort (1Jn 5, 17). L'iniquité est l'action contraire à la justice. Il est donc clair que, dans le christianisme, il y a des degrés de gravité, mais que toute action injuste est péché. L'injustice est atténuée par l'ignorance, mais elle n'en demeure pas moins injuste.

Le péché est tout ce qui éloigne l'homme de Dieu. Comme Dieu est amour, le péché est tout ce qui blesse cet amour parfait et pur. Et comme le Christ a dit que tout ce que nous faisons au plus petit d'entre ses frères, c'est à lui que nous le faisons (Matth. 25, 40), blesser l'amour d'un frère revient à blesser l'amour de Dieu.

Dieu pardonne les péchés. Si ceux-ci étaient liés à la conscience de les avoir commis, pourquoi le Christ aurait-il dit : Père, pardonne-leur, car ils ne savent ce qu'ils font (Lc 23, 34) ?  Là encore, nous voyons que l'ignorance est une circonstance atténuante pour l'homme qui pèche devant Dieu, mais elle ne suffit pas pour affirmer qu'il n'y a pas de péché.

Dans tous les cas, l'ignorance dont il est question n'a aucun lien avec l'obscurcissement de la conscience. L'ignorance est sans malice. La perversion de la conscience est le fruit de la malice.

Les orthodoxes ont une approche moins juridique du péché. Ainsi nous lisons, dans l'office de purification : Remets, pardonne, efface, Seigneur, nos fautes volontaires et involontaires, commises en action et en parole, consciemment ou par ignorance, la nuit ou le jour, dans notre esprit ou notre cœur, pardonne-les, car tu es bon et ami des hommes.

Les orthodoxes ont conscience que nul homme n'est pur devant Dieu (Ps. 143, 2) et que l’offense commise dépasse le cadre de la conscience de celui qui la commet.

Devant le tollé suscité par ses propos, monseigneur Lalanne s'est repris pour affirmer que, finalement, la pédophilie était bien un péché. Il fut obligé de le faire pour des raisons de communication, mais il y a fort à parier qu'il ne croit pas un mot de ce qu'il a dû convenir. 

Lui et monseigneur Barbarin devraient pourtant se rappeler que leur catéchisme affirme, en ses articles 1868 et 1869 : « nous avons une responsabilité dans les péchés commis par d’autres, quand nous y coopérons :

– en ne les révélant pas ou en ne les empêchant pas, quand on y est tenu ;

– en protégeant ceux qui font le mal.

Ainsi le péché rend les hommes complices les uns des autres, fait régner entre eux la concupiscence, la violence et l’injustice. »

219 – Από την συναίσθηση της αμαρτίας στην συναυτουργία

Στις 5 Απριλίου 2016, ο σεβασμιότατος Lalanne, καθολικός επίσκοπος της Ποντουάζ, επενέβη στα πλαίσια της εκπομπής Le temps de le dire, (Ώρα να το πούμε) με θέμα Η Εκκλησία της Γαλλίας αντιμέτωπη με την παιδεραστία. Έγινε γνωστός δηλώνοντας στο RCF, δίκτυο 63 χριστιανικών γαλλόφωνων ραδιοφωνικών σταθμών: «Η παιδεραστία είναι ένα κακό. Ανήκει στην κατηγορία της αμαρτίας; Αυτό, δεν θα μπορούσα να το πω, είναι διαφορετικό για κάθε άτομο.»

«Η δυσκολία έγκειται στην συναίσθηση του ατόμου για αυτό το κακό. Πως αισθάνεται υπεύθυνο. […] Όταν αμαρτάνουμε, έχουμε συναίσθηση ότι πληγώνουμε την σχέση ως προς τον άλλο και πληγώνοντας την σχέση ως προς τον άλλον, πληγώνουμε την σχέση με τον Θεό», εξήγησε.

Να διευκρινίσουμε ότι ο σεβασμιότατος Lalanne είναι ο επίσκοπος επιφορτισμένος με την επαγρύπνηση κατά της παιδεραστίας… Τα θύματα έχουν δίκιο να δηλώνουν ότι η Εκκλησία δεν συνειδητοποίησε ποτέ το μέγεθος των εγκλημάτων που διαπράχτηκαν, γεγονός που εξηγεί εν μέρει ότι συνεχίζει να καλύπτει τους ένοχους παπάδες.

Οι εκκλησιαστικοί του συνάδελφοι υπεραμύνθηκαν λίγο-πολύ τον επίσκοπο προσπαθώντας να διορθώσουν αυτό που είχε πει. Από θεολογική άποψη, οι διαβεβαιώσεις του σεβασμιότατου Lalanne μπορούν να εξηγηθούν. «Θεωρούμε ότι γίνεται αμαρτία όταν υπάρχει μία υπεύθυνη ηθική πράξη», υπογραμμίζει ο πάτερ Laurent Lemoine, δομινικανός και θεολόγος ηθικής, συγγραφέας πολλών κειμένων για την παιδεραστία. «Όμως, μεταξύ των ενόχων για πράξεις παιδεραστίας, πολλοί είναι μεγάλοι διεστραμμένοι». (Πηγή)

Ή ακόμη: λόγοι όπως αυτοί του επισκόπου της Ποντουάζ, εάν δεν είναι απολύτως εσφαλμένοι από τυπική άποψη, «δεν είναι πλέον ακουστοί», διαβεβαιώνει ο πάτερ Lemoine. (Πηγή)

Αν και αυτοί οι αδέξιοι υπερασπιστές θεωρούν τον εαυτό τους θεολόγο, η επιχειρηματολογία τους ταιριάζει περισσότερο με τα σκετς του κωμικού Coluche παρά με την πατρολογία. Όντως ο Coluche εισήγαγε την έννοια συναίσθησης για να χαρακτηρίσει ένα σφάλμα, όταν απάντησε, σχετικά με την ιστορία του βιασμού της Μονίκ: Κύριε Πρόεδρε, βιασμός είναι όταν δεν θέλουμε. Εγώ, ήθελα!

Στην πραγματικότητα, ο Coluche δεν είναι ο μόνος πνευματικός καθοδηγητής των καθολικών ιεραρχών. Αυτές οι έννοιες είναι δυστυχώς εξαπλωμένες, , όπως βλέπουμε στον ωραίο πίνακα πιο κάτω, από τον οποίο ο σεβασμιότατος Lalanne αντλεί τις βαρύγδουπες δηλώσεις του.

Ανθρωπολογικές διαστάσεις	Στο επίπεδο σχέσεων	Αποτυχία της ευθύνης	Για να βιώσουμε την αποτυχία	Επιτυχία της ευθύνης	Για να βιώσουμε την επιτυχία
Ψυχολογική	Από εαυτόν σε εαυτόν	Ενοχή	Χιούμορ	Αυτοεκτίμηση	Ταπεινότητα
Ηθική	Από εαυτόν στους άλλους και εαυτός όπως άλλος	Σφάλμα (ντροπή)	Θλίψη, μομφή, επανόρθωση	Εγκώμιο	Μετριοφροσύνη
Πνευματική	Από εαυτός προς τον Θεό	Αμαρτία	Συγγνώμη	Αγιότητα	Εξυμνητική προσευχή

Διαβάζουμε ότι η αμαρτία γίνεται ως προς τον Θεό. Το να κάνουμε κακό σε άλλον άνθρωπο δεν ξεπερνά το στάδιο του απλού σφάλματος.

Αλλά αυτή η σχέση μεταξύ της συναίσθησης και της αμαρτίας, αν και είναι διαδεδομένη στους κόλπους του κλήρου, είναι ωστόσο πάρα πολύ απομακρυσμένη από το δόγμα του Βατικανού.

Ο άγιος προστάτης των παιδεραστών, Ιωάννης Παύλος Β΄, έλεγε ο ίδιος, στην αποστολική προτροπή του reconciliatio et paenitentia: εάν [ο χριστιανός] αμαρτάνει από αδυναμία ή από άγνοια, φέρει μέσα του την ελπίδα άφεσης, βοηθούμενος άλλωστε από την κοινή προσευχή των αδελφών του. Η καθολική Εκκλησία θεωρεί ανέκαθεν ότι η αμαρτία μπορεί να γίνει από άγνοια, και δεν είναι η μοναδική συνέπεια μιας υπεύθυνης ηθικής πράξης.

Στο άρθρο 1860, η καθολική κατήχηση προβλέπει: «Η ακούσια άγνοια μπορεί να μειώσει ή και να συγχωρέσει τον καταλογισμό ενός σοβαρού παραπτώματος. Αλλά κανείς δεν υποτίθεται να αγνοεί τις αρχές του ηθικού νόμου που είναι χαραγμένες στην συνείδηση κάθε ανθρώπου. Οι παρορμήσεις της ευπάθειας, τα πάθη μπορούν επίσης να μειώσουν τον εκούσιο και ελεύθερο χαρακτήρα του παραπτώματος, όπως και οι εξωτερικές πιέσεις ή παθολογικές διαταραχές. Η κακόβουλη αμαρτία, με σκόπιμη επιλογή του κακού, είναι η σοβαρότερη.»

Και, στο άρθρο 1865, διευκρινίζει: «Η αμαρτία δημιουργεί μία εξάσκηση στην αμαρτία· δημιουργεί την διαστροφή με την επανάληψη των ίδιων πράξεων. Το αποτέλεσμα είναι διεστραμμένες ροπές που σκιάζουν την συνείδηση και διαφθείρουν την πραγματική εκτίμηση του καλού και του κακού. Έτσι η αμαρτία τείνει να αναπαράγεται και να ενισχύεται, αλλά δεν μπορεί να καταστρέψει την ηθική έννοια μέχρι την ρίζα της.»

Αντίθετα με αυτό που βεβαιώνει ο σεβασμιότατος Lalanne, η απουσία συνείδησης του ό,τι έπραξε κάτι κακό δεν είναι το σημάδι της απουσίας αμαρτίας, αλλά όντως το σημάδι ότι η αμαρτία έχει ριζώσει μέχρι σημείου που έχει διαφθείρει την πραγματική εκτίμηση αυτού που διέπραξε την πράξη. Αυτό γράφει η κατήχηση του Βατικανού και θα ήταν προς το συμφέρον του να την διαβάσει τουλάχιστον μία φορά, αυτός που φορτίζεται να την ενσταλάξει στα παιδιά.

Ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος έλεγε: πᾶσα ἀδικία ἁμαρτία ἐστί· καὶ ἔστιν ἁμαρτία οὐ πρὸς θάνατον. (Α΄ Επιστολή Ιωάννου 5, 17). Η αδικία είναι η πράξη αντίθετη προς το δίκαιο. Είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι, στον χριστιανισμό, υπάρχουν βαθμίδες σοβαρότητας, αλλά κάθε άδικη πράξη είναι αμαρτία. Η αδικία ελαφρύνεται από την άγνοια, αλλά παραμένει το ίδιο άδικη.

Η αμαρτία είναι αυτό που απομακρύνει τον άνθρωπο από τον Θεό. Επειδή ο Θεός είναι αγάπη, η αμαρτία είναι ό,τι πληγώνει αυτήν την τέλεια και αγνή αγάπη. Και όπως ο Χριστός είπε ότι ό,τι κάνουμε στον μικρότερο από τους αδελφούς τους, το κάνουμε σε αυτόν (κατά Ματθαίον. 25, 40), πληγώνοντας την αγάπη ενός αδελφού είναι σαν να πληγώνουμε την αγάπη του Θεού.

Ο Θεός συγχωρεί τα αμαρτήματα. Εάν αυτά συνδέονταν με την συνείδηση ότι τα πράξαμε, γιατί ο Χριστός είπε τότε: πάτερ, ἄφες αὐτοῖς· οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιοῦσι (κατά Λουκάν 23, 34);  Κι εδώ επίσης, βλέπουμε ότι η άγνοια αποτελεί ελαφρυντικό στοιχείο για τον άνθρωπο που αμαρτάνει εμπρός στον θεό, αλλά δεν αρκεί για να πούμε ότι δεν υπάρχει αμαρτία.

Εν πάση περιπτώσει, η άγνοια για την οποία γίνεται ο λόγος δεν έχει καμία σχέση με το σκοτάδι της συνείδησης. Η άγνοια δεν είναι κακόβουλη. Η διαστροφή της συνείδησης είναι ο καρπός της κακοβουλίας.

Οι ορθόδοξοι έχουν μία λιγότερο νομική προσέγγιση της αμαρτίας. Έτσι, διαβάζουμε, στην λειτουργία εξαγνισμού: Απάλλαξε, συγχώρεσε, διέγραψε Κύριε, τα εκούσια και ακούσια σφάλματά μας, που πράξαμε σε πράξεις και σε λόγους, συνειδητά ή εν αγνοία μας, την νύχτα ή την ημέρα, στο πνεύμα μας ή στην καρδιά μας, συγχώρεσε τα, γιατί είσαι αγαθός και φίλος των ανθρώπων.

Οι ορθόδοξοι συνειδητοποιούν ότι κανένας άνθρωπος δεν είναι αγνός ενώπιον του Θεού (Ψαλμοί 143, 2) και ότι η αμαρτία που έγινε ξεπερνά το πλαίσιο της συνείδησης αυτού που την διέπραξε.

Εμπρός στην κατακραυγή που προκάλεσαν τα λόγια του, ο σεβασμιότατος Lalanne επανήλθε για να βεβαιώσει ότι, τελικά, η παιδεραστία είναι όντως αμαρτία. Αναγκάστηκε να το κάνει για επικοινωνιακούς λόγους, αλλά μπορούμε να στοιχηματίσουμε ότι δεν πιστεύει ούτε λέξη από αυτά που συμφώνησε. 

Αυτός και ο σεβασμιότατος Barbarin θα έπρεπε ωστόσο να θυμηθούν ότι η κατήχησή τους βεβαιώνει, στα άρθρα της 1868 και 1869: «έχουμε ευθύνη στις αμαρτίες που έκαναν άλλοι, όταν συμπράττουμε:

– μην αποκαλύπτοντάς τις ή μην παρεμποδίζοντάς τις, όταν πρέπει να το κάνουμε·

– προστατεύοντας αυτούς που κάνουν το κακό.

Έτσι η αμαρτία καθιστά τους ανθρώπους συνένοχους μεταξύ τους, κάνει να βασιλεύει ανάμεσά τους η λαγνεία, η βία και η αδικία. »

Απόδοση στα ελληνικά: Έλενα Χ.